سائين جو ٻالڪپڻ
ڪا ڀونءِ ڀلاري ٿيندي آهه. سنتن کي جا جنم ڏيندي آهه
ڪا بات نياري ٿيندي آهه. جا سُتلـن کي جاڳائيندي آهه
سنتن، مهاتمائن ۽ ست پُرشن جو جنم جتي ٿيندو آهي اُها ڌرتي ڀاڳن ڀري هوندي آهي، ڇو جو سنت، مالڪ جا پيارا، ماڻهن لاءِ هڪ مُڪتي مارڳ ٺاهيندا آهن. انهن تي هلندي عام رواجي ماڻهوءَ به هڪ سٺو ڌار مڪ انسان ٿي ويندو آهي. اهڙي نموني سان اسان کي سچ جي راهه تي لڳائڻ لاءِ سنت شرومڻي نيڻو رام صاحب جن جو جنم ڄيٺ مهيني جي پورڻماسيءَ تي سنبت 1955 برابر جون 1898ع ۾ شري مينگهو رام لوهاڻي جي گهر ٿيو. سندن ماتا جو نالو ميگهان ٻائي هو. ننڍي هوندي ئي سندن ماءُ ۽ پيءُ رام ڪري ويا. ڪن ماڻهن جو چوڻ آهي ته پتا سندن جنم کان اڳ پر لوڪ پڌرايا ۽ ماتا ڇهن مهينن کان پوءِ سرڳواس ٿي. پر ڪي ماڻهو وري ٻيون ڳالهيون ٿا ڪن. مطلب ته انهيءَ باري ۾ صحيح خبر ڪنهن کي به نه آهي. اسلام ڪوٽ ۾ لالچند، جنهن جي پويان لالاڻي ڪٽنب سڏجي ٿو، اهو نيڻورام جو سڳو چاچو هو. نيڻو رام اسلام ڪوٽ جي ڀڳت ڏيالداس سنڌي (سنڌين جي آڪهه) جي ڦڦي جو پُٽ هو. ماءُ پيءَ جي پرلوڪ پڌارجڻ کان پوءِ نيڻورام کي سندس چاچي لکومل پاليو. جنهن جي آڪهه مان رڳو سندس هڪ پوٽي نرملا حياتي آهي ۽ ڏيسا (ڀارت) ۾ رهي ٿي. نيڻو رام پنهنجي چاچي لکومل جي گهر رهندا هئا، جيڪو اسلام ڪوٽ شهر جي وچ تي، اُتم چند مهيشوري جو جتي هينئر گهر آهي، اُتي هو. ڪجهه وقت اُتي رهڻ کانپوءِ، نيڻو رام پنهنجي ڏاڏي وٽ وڃي رهيو، جنهن جو دُڪان نوهڙين جي تڙ تي هوندو هو. مقامي ماڻهن جو مال پاڻي پيئڻ لاءِ جڏهن کوهن تي پهچندو هو ته کوهن اڳيان ٺهيل اواڙن کي تالا ڏنل هجڻ سبب چوپايو مال اڃايل رهندو هو، نيڻورام کي مٿن رحم اچي ويندو هو ۽ هو رات جو اواڙن جا تالا کولي سندن اڃ اُجهائيندو هو ۽ پوءِ واپس تالا بند ڪري هليو ويندو هو. اها روائداد ڏسي ڪنهن ماڻهو وڃي کوهه جي مالڪن کي ٻڌايو. اُهي صبح جو وڃي ڏسن ته پاڻي اوترو جو اوترو پيو آهي. جيڪو خالق جي خلق جو خيال ڪري سو خالق ان جو خيال ڪيئن نه ڪندو!
جڏهن سائين نيڻو رام جن ننڍپڻ ۾ پنهنجي چاچي لکو مل جي گهر رهندا هئا ته سندس چاچيءَ کيس گابا جهنگ ۾ چرڻ لاءِ ڇڏي اچڻ لاءِ چوندي هئي، سائين جن ديا جا ساگر، ڪيئن ٿا گابن کي سندن مائرن کان پري ڏسي سگهن. سو سائين نيڻو رام ڪرشن ڪنهيي وانگر، وڇڙا ڍڳين سان گڏ ڪري ايندا هئا. شام جو جڏهن ڍڳيون جهنگ چري اينديون هيون ته وڇڙا به ساڻن گڏ ايندا هئا. تڏهن چاچيس سائين نيڻو رام کان پڇيو ته تو گابا ڍڳين سان گڏ ڪيا آهن ڇا؟ ته سائين ها ڪئي. تنهن تي چاچي ناراض ٿي ۽ وري ائين ڪرڻ کان سختيءَ سان منع ڪيائين پر سائين نيڻورام وري به وڇڙا ڍڳين سان گڏ ڪري آيا. شام جو جڏهن چاچيس ڏٺو ته وڇڙا پنهنجن مائرن سان گڏ هئا ته سائين نيڻو رام تي ناراض ٿي ساڻس تکو ڳالهائڻ لڳي. سائين نيڻو رام کيس چيو ته وڇڙا پنهنجي مائرن جو کير ڌائن ٿا ته ان ۾ توکي ڪهڙو اعتراض